Καφές! Η συνήθεια που έγινε λατρεία

Στις 29 Σεπτεμβρίου γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Καφέ. Μια γιορτή που αφορά όλους: Αγουροξυπνημένους, μερακλήδες, πικραμένους & κυρίως, φίλους... Οι πιο ωραίες συναντήσεις γίνονται πάνω από ένα φλυτζάνι καφέ. Οι φίλοι σμίγουν και λένε τα νέα τους με έναν καφέ. Οι αγουροξυπνημένοι, οι μερακλήδες, οι πικραμένοι, όλοι μα όλοι έχουν κάτι κοινό: Τον καφέ.

Σήμερα Τρίτη 29 Σεπτεμβρίου γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Καφέ. Κι αυτή είναι μία γιορτή που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, μας αφορά όλους. Πρώτα - πρώτα επειδή ο καφές είναι μετά το νερό, το δεύτερο σε κατανάλωση ρόφημα. Από πού πήρε το όνομα του ο καφές; Ποιά είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη κατανάλωση; Ποιός είναι ο «βασιλιάς» της παγκόσμιας παραγωγής; Πόσο καφέ καταναλώνουν οι Έλληνες;

Το όνομα του καφέ προέρχεται από την αραβική λέξη «qahwa» και αποτελεί παραφθορά της αρχικής (αραβικής) ονομασίας του καφέ, «qahwat al-bunn». Όταν ο καφές πρωτοήρθε στην Ευρώπη ήταν γνωστός ως «αραβικό κρασί».

Η χώρα με τη μεγαλύτερη κατανάλωση καφέ είναι η... Φιλανδία. Ακολουθούν η Γερμανία και η Βραζιλία.

Η Νότια Αμερική είναι στην κορυφή των παραγωγών μια και παράγει το 46% της παγκόσμιας παραγωγής. Συνολικά 50 χώρες ασχολούνται με την παραγωγή καφέ.

Η Ελλάδα βρίσκεται στην 13η θέση της παγκόσμιας κατάταξης με κατανάλωση 5,33 κιλά τον χρόνο ανά άτομο.

Δύο είναι οι βασικές ποικιλίες του καφέ, η Cοffea Canephora -με πιο διαδεδομένο είδος της τη Robusta- και η Coffea Arabica. Προέρχονται από δύο διαφορετικές ποικιλίες του θάμνου Coffea.

Το ταξίδι του καφέ

Η ιστορία του καφέ αρχίζει στην Αιθιοπία, όπου ο καρπός χρησιμοποιείτο αυτούσιος από τους τοπικούς πληθυσμούς, που είτε τον μασούσαν είτε τον άλεθαν σε μικρούς σβόλους.

Από την Αφρική ο καφές πέρασε στην Υεμένη, όπου τον έφεραν σκλάβοι από το σημερινό Σουδάν. Η πρώτη αναφορά από τους Μουσουλμάνους γίνεται περίπου στο 900 μ.Χ. στα γραπτά του Πέρση γιατρού Ραζί και υπολογίζεται ότι η παρασκευή του καφέ όπως τη γνωρίζουμε σήμερα (με καβούρδισμα των σπόρων δηλαδή και βράσιμό τους) άρχισε περί τον 14ο αιώνα. Η πρώτη λεπτομερής αναφορά που έχουμε για την προέλευση και τη χρήση του καφέ είναι μία εργασία του Αμπντ Αλ Καντίρ Αλ-ΤΖαζίρι από το 1587, όπου αναφέρεται ότι ο πρώτος που καθιέρωσε τη χρήση του καφέ ήταν ο μουφτής του Άντεν τον 14ο αιώνα.

Από την Υεμένη ο καφές διαδόθηκε βορειότερα, στη Μέκκα και τη Μεδίνα, και από εκεί στις μεγάλες πόλεις της βόρειας Αφρικής. Η ιδιότητα του καφέ να καταπολεμά την υπνηλία τον έκανε δημοφιλή ανάμεσα στους Σούφι, ενώ καθώς το Κοράνι απαγορεύει τη χρήση αλκοόλ ο καφές θεωρήθηκε ένα καλό υποκατάστατο, και από κοινωνικής άποψης η χρήση του ήταν ίδια με αυτή του αλκοόλ στη Δύση: τα καφεποτεία γίνονταν τόπος συνάθροισης, συζητήσεων, διασκέδασης ή και τζόγου.

Τα πρώτα καφεποτεία άνοιξαν στη Μόκα, που ήταν και το κύριο λιμάνι από το οποίο γινόταν η διακίνηση του καφέ. Αρκετές φορές λόγω του χαρακτήρα τους τα καφεποτεία έγιναν τόπος πολιτικής συζήτησης και δραστηριότητας, και για αυτό έγιναν αρκετές προσπάθειες να κλείσουν, χωρίς όμως επιτυχία λόγω της δημοτικότητας του ροφήματος. Την ίδια τύχη είχαν και οι προσπάθειες να απαγορευθεί γενικά ο καφές σαν διεγερτική ουσία, τόσο από σκληροπυρηνικούς ιμάμηδες στη Μέκκα και το Κάιρο, όσο και από την Αιθιοπική Εκκλησία αργότερα.

Το πέρασμα στην Ευρώπη από Βενετία

Ο καφές (ως έτοιμο προϊόν, καθώς οι Άραβες απαγόρευαν αυστηρά την εξαγωγή σπόρων) πέρασε στην Ευρώπη από τη Βενετία, που διατηρούσε ισχυρές εμπορικές σχέσεις με τον αραβικό κόσμο, στα τέλη του 16ου αιώνα. Διατέθηκε αρχικά από τους Βενετούς εμπόρους στους πλούσιους, σαν εξωτικό είδος.

Η δημοτικότητά του μεγάλωσε αφότου ο Πάπας Κλήμης Η΄, παρά τις συμβουλές του περίγυρου του να αφορίσει τον καφέ σαν ισλαμική απειλή προς τον χριστιανισμό, δοκίμασε στα 1600 καφέ, τον βρήκε εξαίσιο και τον «βάπτισε» χριστιανικό ρόφημα. Το πρώτο καφεποτείο άνοιξε στην Ιταλία το 1645.

Οι Ολλανδοί ήταν οι πρώτοι που κατάφεραν να πάρουν σπόρους καφέ και να τον καλλιεργήσουν αρχικά στις αποικίες τους στην Ινδονησία. Την ίδια εποχή περίπου το φυτό του καφέ πέρασε και στην Ινδία, όπου μετέφερε σπόρους λαθραία ο Μπάμπα Μπουντάν, επιστρέφοντας από τη Μέκκα.

Η δημοτικότητα του καφέ αυξήθηκε ραγδαία στην Ευρώπη· Στην Αγγλία υπήρχαν 3000 καφεποτεία το 1675. Ο καφές έφτασε στη Γαλλία το 1657 και το 1669 το δώρο που έφερε στο Παρίσι ο απεσταλμένος του Σουλτάνου Μοχάμετ Δ΄ ήταν μια μεγάλη ποσότητα καφέ.

Ένα από τα λάφυρα Πολωνών, Αυστριακών και Γερμανών μετά τη νίκη τους στη Βιέννη το 1683 ήταν τα πολλά σακιά με καφέ που άφησε πίσω του ο ηττημένος οθωμανικός στρατός. Ο Φραντσίζεκ Κουλτζίτσκι, Πολωνός αξιωματικός στον οποίο χαρίστηκαν τα σακιά του καφέ ως δώρο για τη γενναιότητά του, άνοιξε ένα καφεποτείο, ενώ πρωτοτύπησε και με την προσθήκη ζάχαρης και γάλακτος στον καφέ. Έτσι η νίκη αυτή έγινε και αφορμή για τη διάδοση του καφέ στην Αυστρία, την Πολωνία και τη Γερμανία.

Υπολογίζεται ότι η διαδικασία ετοιμασίας του ροφήματος επαναλαμβάνεται παγκοσμίως πάνω από 400 δισεκατομμύρια φορές τον χρόνο.

Ποιος καφές κερδίζει στην Ελλάδα

Σύμφωνα με μελέτη της Infobank Hellastat Α.Ε. -και του αναλυτή της, Αλέξανδρου Νικολαΐδη, ακριβώς έναν χρόνο πριν- espresso και ελληνικός είναι οι πιο ευνοημένες κατηγορίες στον κλάδο του καφέ...

• Με στοιχεία από το διαδίκτυο